EK-FİİL (EK-EYLEM) (İ mek)
(i-di, i-miş, i-se, -im, -sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler)
*Ek-fiil, eski Türkçe'de dilimizde kullanılan “i” eylemine bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Bugün, tek sesle bir fiil oluşmamaktadır. Fakat, bu “i” eylemi görevini iki şekilde sürdürmektedir:
1) İsim veya isim soylu sözcüklere gelip, yüklem olarak kullanılabilmelerini sağlar.
İlk geçen araba sarıydı. (sarıydı:yüklem)
Günlerdir hastayım. (hastaydım: yüklem)
2) Basit zamanlı fiillere gelip, bileşik zamanlı filer oluşturur. Bileşik zamanlı fiilleri işlerken, ikinci kip ekinin aslında ek-fiil olduğunu belirtmiştik.
Ben de sizi soruyordum.
(Sor:fiil kökü, yor:şimdiki zaman eki, du:ek-fiilin görülen geçmiş zaman çekimi)
Kitap için bir yayınevi ile anlaşacakmış.
(Anlaş: fiil kökü, acak: gelecek zaman eki, mış:ek-fiilin öğrenilen geçmiş zaman çekimi)
Not: İsimlere gelen ek-fiilin olumsuzu “değil” edatı ile de yapılır.
Koşmama rağmen yorgun değil.
Kaleci değil ama kaleye geçebilirim.
imimİpucu: Ek-fiili bulmak için; ekleri, sözcükten ayrı idi, imiş, ise şeklinde yazıp, okuyabiliriz. Bu ayrım yapılabiliyorsa ek-fiil vardır.
EK-FİİLİN DÖRT ÇEKİMİ VARDIR:
A)Görülen Geçmiş Zaman Çekimi: (idi)
Seyrettiğimiz film güzeldi. (güzel idi.)
Daha önce öğretmendim. (öğretmen idim.)
Yaptığı paket sağlam gibiydi. (gibi idi)
Pastayı kendi elleri ile yapmıştı. (yapmış idi)
B)Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi: (imiş)
Sivribiberler çok acıymış.
Halasının oğlu kimyagermiş.
Gözü kör gibiymiş.
Teslim almadan önce gözden geçirseymiş.
C)Şart Çekimi: (ise)
Durumu kötüyse evde kalsın.
Şoförsem günahım ne?
Erkeksen dışarı çık.
Dikkat: Ek-fiilin şart çekiminde, eki alan sözcüğün, temel cümlenin yüklemi olmadığına dikkat edin. Bu bizi şaşırtmamalı.
D)Geniş Zaman Çekimi: ( -im, sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler)
Ben öğretmen-.
Sen öğretmen-sin.
O öğretmen-dir.
Biz öğretmen-iz.
Siz öğretmen-siniz.
Onlar öğretmen-dirler.
Hastayım, Güzelsin, İyiyiz, Hoşsunuz, Yeşildir, Üçgendirler
imNot: “-dir” eki bazen cümleden düşürülebilir. Bu durumda yüklem, ek-fiilin geniş zaman çekimindedir. Ama ek yoktur.
Bugün hava güzel. (-dir)
Aldığı gömlek harika. (-dır)
Not: “-dır” eki bazı kaynaklarda “bildirme eki” olarak geçer ve kesinlik yada ihtimal anlamı katacak şekilde kullanılır.
Evde olmadığına göre, arkadaşına gitmiştir. (ihtimal)
İnce ünlüden sonra, ince ünlüler kullanılmalıdır. (kesinlik)
|
